លោកជាមន្ត្រីមួយរូបក្នុងព្រះបរមរាជវាំងក្នុងរជ្ជកាល ព្រះករុណាព្រះបាទសម្តេច ព្រះនរោត្តម (ព្រះករុណា សុវណ្ណកោដ្ឋ) ។
– វិស័យអ្នកដែល ចេះក្បួនច្បាប់ សម្រាប់អ្នកខ្លៅ ពឹងប្រើប្រាស់
គេប្រើទៅណា ទៅរលះ ងងះជជ្រក សព្វអន្លើ ។
– អ្នកប្រាជ្ញប្រៀបដូចជាស្លឹកចេក គេទាស់ហើយហែកមកទ្រាប់ទើ
ជួនដាក់ចំណី នំនែកលើ រួចឥតអំពើ ចោលបង់សៀត ។
– នឹកម្តងឡើងទៅហាក់តូចចិត្ត ព្រោះត្បិតកាន់ក្បួន ច្បាប់ចង្អៀត
ប្រព្រឹត្តតាមទៅសត្រូវបៀត ឈ្លកឆ្លៀតនិន្ទា បង្ខូចឈ្មោះ ។
គេប្រើទៅណា ទៅរលះ ងងះជជ្រក សព្វអន្លើ ។
– អ្នកប្រាជ្ញប្រៀបដូចជាស្លឹកចេក គេទាស់ហើយហែកមកទ្រាប់ទើ
ជួនដាក់ចំណី នំនែកលើ រួចឥតអំពើ ចោលបង់សៀត ។
– នឹកម្តងឡើងទៅហាក់តូចចិត្ត ព្រោះត្បិតកាន់ក្បួន ច្បាប់ចង្អៀត
ប្រព្រឹត្តតាមទៅសត្រូវបៀត ឈ្លកឆ្លៀតនិន្ទា បង្ខូចឈ្មោះ ។
នេះជាល្បះកំណាព្យរបស់លោក ឧកញ៉ាសន្ធរវោហា ម៉ុក ដកស្រង់ចេញ ពីសៀវភៅ អក្សរសិល្ប៍ខ្មែរសតវត្សទី១៩ របស់លោក ឃីង ហុកឌី ។
ឯកសាររបស់លោក ហង់ ធុនហាក់ បានសន្និដ្ឋានថា កវី សន្ធរ ម៉ុក / ឧកញ៉ាសន្ធរវោហា ម៉ុក / អម្រឹតក្សត្រី ម៉ុក កើតនៅគ.ស ១៨៤៦ ។ ប៉ុន្តែសៀវភៅ អក្សរសិល្ប៍ខ្មែរសតវត្សទី១៩ របស់លោក ឃីង ហុកឌី សន្និដ្ឋានថា កាលបរិច្ឆេទកំណើតនេះ មិនត្រឹមត្រូវទេ ព្រោះនៅគ.ស ១៨៥៩ លោកបាននិពន្ធរឿង ទេវន្ទកុមារទៅហើយ ហើយនៅក្នុងងារជាអម្រឹតក្សត្រី ។ នេះបានន័យថា លោកទើបតែអាយុ១៣ឆ្នាំ មិនអាចបកប្រែរឿងទេវន្ទ មកតាក់តែងជាកំណាព្យភាសាខ្មែរដ៏ពិរោះក្រអៅក្រអួនជួនរណ្តំបែប នោះបានទេ ។ លោក ឃីង ហុកឌី បានសន្និដ្ឋានថា កវីយើងប្រសូត្រនៅរវាងទសវត្ស៣០ នៃសតវត្សទី១៩ (ប្រហែលជានៅក្នុងរវាងគ.ស ១៨៣០-១៨៣៤) នៅឧដុង្គរាជធានីចាស់ ។
ឯកសាររបស់លោក ហង់ ធុនហាក់ បានសន្និដ្ឋានថា កវី សន្ធរ ម៉ុក / ឧកញ៉ាសន្ធរវោហា ម៉ុក / អម្រឹតក្សត្រី ម៉ុក កើតនៅគ.ស ១៨៤៦ ។ ប៉ុន្តែសៀវភៅ អក្សរសិល្ប៍ខ្មែរសតវត្សទី១៩ របស់លោក ឃីង ហុកឌី សន្និដ្ឋានថា កាលបរិច្ឆេទកំណើតនេះ មិនត្រឹមត្រូវទេ ព្រោះនៅគ.ស ១៨៥៩ លោកបាននិពន្ធរឿង ទេវន្ទកុមារទៅហើយ ហើយនៅក្នុងងារជាអម្រឹតក្សត្រី ។ នេះបានន័យថា លោកទើបតែអាយុ១៣ឆ្នាំ មិនអាចបកប្រែរឿងទេវន្ទ មកតាក់តែងជាកំណាព្យភាសាខ្មែរដ៏ពិរោះក្រអៅក្រអួនជួនរណ្តំបែប នោះបានទេ ។ លោក ឃីង ហុកឌី បានសន្និដ្ឋានថា កវីយើងប្រសូត្រនៅរវាងទសវត្ស៣០ នៃសតវត្សទី១៩ (ប្រហែលជានៅក្នុងរវាងគ.ស ១៨៣០-១៨៣៤) នៅឧដុង្គរាជធានីចាស់ ។
យើងយល់ថា កាសន្និដ្ឋានរបស់លោក ឃីង ហុកឌី សមហេតុផល ព្រោះលោកត្រូវបានព្រះឧប្បជ្ឈាយ៍យកទៅគាល់ព្រះវររាជជននី (ឬគាល់ព្រះបាទនរោត្តម) បន្ទាប់ពីលោកបានលាចាកសិក្ខាបទ ដែលមានន័យថា យ៉ាងហោចណាស់លោកមានអាយុ២០ឆ្នាំឡើងទៅ ទើបអាចបួសជាភិក្ខុបាន ។ នេះយើងមិនទាន់គិតថា លោកបួសជាភិក្ខុបានប៉ុន្មានវស្សាផងទេ ។
លោកជាបុត្រមន្ត្រីថ្នាក់មធ្យមរបស់ព្រះបាទ កែវហ្វា អង្គឌួង, ក្នុងចុងរាជ្យព្រះអង្គច័ន្ទ ឬដើមរាជ្យ ព្រះមហក្សត្រីអង្គម៉ី ។ មាតា បិតា (មិនឃើញមានបញ្ជាក់ឈ្មោះ) របស់លោក សន្ធរវោហា ម៉ុក ជាមនុស្សបំរើរាជវង្ស ដែលមានទំនាក់ទំនងជិតស្និទ្ធជាមួយនឹងរាជាណាចក្រសៀម ។ នៅឆ្នាំ១៨៤០ មហាក្សត្រី អង្គម៉ី និង ក្សត្រា ក្សត្រីមួយចំនួនត្រូវបានយួនចាប់ឃុំឃាំង រួមទាំងអ្នកម្នាង អង្គប៉ែន ដែលជាមហេសីរបស់ ព្រះបាទអង្គឌួងផង ហើយអ្នកម្នាងអង្គប៉ែន ត្រូវបានយួនពន្លិចទឹកសម្លាប់ ជាហេតុនាំឲ្យមានសង្គ្រាម ។
នៅរវាងគ.ស ១៨៤៤ មាតាបិតារបស់ ម៉ុក ត្រូវយួនចាប់ជាឈ្លើយ ហើយកុមារ ម៉ុក បានក្លាយជាកុមារកំព្រាតាំងពីអាយុ ១១ ឆ្នាំ ។
ជាកុសល កុមារ ម៉ុក ត្រូវបានព្រះចៅអធិការវត្តគុក (ជារាជារាមនៅលើភ្នំព្រះរាជទ្រព្យក្រុងឧដុង្គ ។ ព្រះសពរបស់ព្រះរាជសម្ភារ និងព្រះម៉ែយួរវត្តី និងអដ្ឋិធាតុនៃមហាក្សត្រខ្មែរមួយចំនួន ត្រូវបានបញ្ចុះនៅអារាមនេះ) ព្រះនាមអន យកទៅចិញ្ចឹម និងអប់រំ ។ ព្រះញាតិវង្ស និងកូនរបស់អភិជននាសម័យនោះ ភាគច្រើនទៅបួស ឬស្នាក់នៅសិក្សាក្នុងវត្តនេះ ។ ជាកូនកំព្រោនៅក្នុងចំណោមពួកកូនអភិជន ជាពិសេសរាជវង្សានុវង្សផងនោះ កុមារ ម៉ុក មានក្តីឧបមេយ្យដូចជា កូនម្រឹគនៅកណ្តាលហ្វូងរាជសីហ៍ ខ្លា និងដំរី ។ ប៉ុន្តែកុមារកំព្រា អនាគតកវីបណ្ឌិតដ៏ល្បីរន្ទឺ រូបនេះមានឧបមាដូចជាកូនគគីរ ដែលទោរទន់ទៅតាមកំលាំងវាយោបោកបក់ ប៉ុន្តែមិនដេកដួលឡើយ ហើយនៅតែបន្តលូតលាស់ចាក់ប្ញសគល់យ៉ាងជ្រៅហើយរឹងមាំ ។
ជាកុសល កុមារ ម៉ុក ត្រូវបានព្រះចៅអធិការវត្តគុក (ជារាជារាមនៅលើភ្នំព្រះរាជទ្រព្យក្រុងឧដុង្គ ។ ព្រះសពរបស់ព្រះរាជសម្ភារ និងព្រះម៉ែយួរវត្តី និងអដ្ឋិធាតុនៃមហាក្សត្រខ្មែរមួយចំនួន ត្រូវបានបញ្ចុះនៅអារាមនេះ) ព្រះនាមអន យកទៅចិញ្ចឹម និងអប់រំ ។ ព្រះញាតិវង្ស និងកូនរបស់អភិជននាសម័យនោះ ភាគច្រើនទៅបួស ឬស្នាក់នៅសិក្សាក្នុងវត្តនេះ ។ ជាកូនកំព្រោនៅក្នុងចំណោមពួកកូនអភិជន ជាពិសេសរាជវង្សានុវង្សផងនោះ កុមារ ម៉ុក មានក្តីឧបមេយ្យដូចជា កូនម្រឹគនៅកណ្តាលហ្វូងរាជសីហ៍ ខ្លា និងដំរី ។ ប៉ុន្តែកុមារកំព្រា អនាគតកវីបណ្ឌិតដ៏ល្បីរន្ទឺ រូបនេះមានឧបមាដូចជាកូនគគីរ ដែលទោរទន់ទៅតាមកំលាំងវាយោបោកបក់ ប៉ុន្តែមិនដេកដួលឡើយ ហើយនៅតែបន្តលូតលាស់ចាក់ប្ញសគល់យ៉ាងជ្រៅហើយរឹងមាំ ។
គេដំណាលតៗគ្នាថា ដោយសារខ្វះសម្ភារៈសិក្សា កុមារយើងបានយកធ្យូងប្រើសសរសេរលើបន្ទះក្តាជំនួសដីស ហើយយកភ្លើងចង្ក្រានដែលខ្លួនដាំទឹកតែប្រគេនលោកគ្រូ ឬភ្លើងចំអិនអាហារបំភ្លឺសម្រាប់អានអក្សរ ។
កុមារ ម៉ុក បានបួសជាសាមណេរក្នុងសំណាក់ព្រះធម្មរាជ អន នៃគណៈធម្មយុត្តិកនិកាយ លុះចំណេរចេរកាលក្រោយមក បានបំពេញឧបសម្បទាជាភិក្ខុភាវៈ នៅរវាងគ.ស ១៨៤៥-១៨៥៨ ។ ភិក្ខុ ម៉ុក បានទទួល ការអប់រំទាំងផ្នែកវប្បធម៌ និងបញ្ញាញាណ ដោយមានគុណភាពយ៉ាងខ្ពង់ខ្ពស់ ផ្នែកព្រះពុទ្ធសាសនា ភាសាបាលី និងភាសាជាតិ នៅក្នុងវត្តគុក ជារាជអារាម នាក្រុងឧដុង្គ ។
កុមារ ម៉ុក បានបួសជាសាមណេរក្នុងសំណាក់ព្រះធម្មរាជ អន នៃគណៈធម្មយុត្តិកនិកាយ លុះចំណេរចេរកាលក្រោយមក បានបំពេញឧបសម្បទាជាភិក្ខុភាវៈ នៅរវាងគ.ស ១៨៤៥-១៨៥៨ ។ ភិក្ខុ ម៉ុក បានទទួល ការអប់រំទាំងផ្នែកវប្បធម៌ និងបញ្ញាញាណ ដោយមានគុណភាពយ៉ាងខ្ពង់ខ្ពស់ ផ្នែកព្រះពុទ្ធសាសនា ភាសាបាលី និងភាសាជាតិ នៅក្នុងវត្តគុក ជារាជអារាម នាក្រុងឧដុង្គ ។
ឯកសារទាំងឡាយមានភាពចុះសម្រុងគ្នានិយាយថា កវី សន្ធរ ម៉ុក /សន្ធរវោហា ម៉ុក / អម្រឹតក្សត្រី ម៉ុក មានមាឌតូចល្អិតមុខខ្មូត ដិតដាមដោយស្នាមរោគអុតតាំងពីកុមារភាព ឯដៃទៀតសោតក៏ក្រងែង (ទាំងសងខាង) ទើបត្រូវគេជន្លជន្លេញលេងថា “ ម៉ែង-ក្រ-ង៉ុក- ម៉ុកក្រងែង ” ។ ផ្ទុយស្រឡះពីរូបរាង លោកមានសំលេងពិរោះ ក្រអែមក្រអួន ចេះស្មូត្រធម៌ ប្រកបដោយបទបែប ជាទីត្រូវចិត្ត ត្រូវអាធ្យាស្រ័យនៃជនានុជនទាំងពួង ។
បន្ទាប់ពីលាចាកសិក្ខាបទមកជាគ្រហស្ថវិញ ព្រះឧប្បជ្ឈាយ៍ (អ្នកបំបួស) បាននាំបណ្ឌិត ម៉ុក ទៅគាល់ សម្តេច ព្រះវររាជជននី (អ្នកម្នាង រស់ ជាមាតា ព្រះបាទអង្គឌួង / ព្រះសុវណ្ណកោដ្ឋ ) ហើយបានទទួលគោរមងារជា អម្រឹតក្សត្រី នៅគ.ស ១៨៥៩ ។ ឯកសាររបស់លោក ហង់ ធុនហាក់ រៀបរាប់ថា ព្រះឧប្បជ្ឈាយ៍ បាននាំទៅថ្វាយព្រះករុណា ព្រះបាទ នរោត្តម ទុកជាខ្ញុំបំរើក្រោមល្អងធូលីព្រះបាទ ។ ព្រះករុណា ទ្រង់សព្វព្រះរាជហប្ញទ័យប្រោសប្រទានឲ្យធ្វើការក្នុងក្រុម អាល័ក្ស (ផ្នែកបោះពុម្ព ) ។ លោកអាលក្ស ម៉ុក បានយកចិត្តទុកដាក់ធ្វើ ការបំរើរាជការព្រះករុណា ហើយបានទទួលព្រះរាជទានឋានន្តរសក្តិជាលំដាប់ រហូតដល់បានគោរមងារជាឧកញ៉ាសន្ធរវោហា ។ នៅទីបំផុតលោកបានទទួលគោរមងារ ជាអម្រឹតក្សត្រី ។ អ្នកស្រាវជ្រាវបារាំងខ្លះបានអះអាងថា លោកបានទទួលគោរមងារ ដល់ថ្នាក់ឧកញ៉ាជហ្វាវាំង ប៉ុន្តែយើងមិនទាន់មានអំណះអំណាងគ្រប់គ្រាន់ឡើយ ។
បណ្ឌិត អម្រឹតក្សត្រី ម៉ុក បានរៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍ជាមួយនាង សម ហើយមានបុត្រ ៥ នាក់ ប្រុស ៤ នាក់ និង ស្រីម្នាក់ ) គឺ៖ ១.ម៉ុក- ម៉ិល , ២. ម៉ុក ត្រចាត់ (ទាំង២នាក់នេះ បានទៅសិក្សានៅទីក្រុងប៉ារីសប្រទេសបារាំង ដោយមានលោក ប៉ាវី ជាអ្នកនាំទៅ រវាងគ.ស ១៨៨៥ ។ លុះត្រឡប់មកស្រុកខ្មែរវិញ ម៉ិល បានធ្វើការបំរើជាតិ ក្នុងឋានៈជា ចៅហ្វាយស្រុក ។ ចំណែក ត្រចាត់ បានធ្វើការនៅប្រទេសលាវ ហើយបានទទួលមរណភាពនៅទីនោះ) , ៣. ម៉ុក- សំឱក, ៤. ម៉ុក- សំអែល , ៥. (ស្រី) ម៉ុក រំដេញ (រំដេញជាជីដូនរបស់អ្នកអង្គម្ចាស់ នរោត្តម ម៉ុងតាណា ហេតុនេះ លោកឧកញ៉ាសន្ធរវោហា ម៉ុក ជាជីតាទួតរបស់អ្នកអង្គម្ចាស់ នរោត្តម ម៉ុងតាណា) ។
គ.ស ១៨៥៩ នាក្រុងឧដុង្គ សម្តេច ព្រះវររាជជននី បានបញ្ជាឲ្យបណ្ឌិតអម្រឹតក្សត្រី បកប្រែរឿង ទេវន្ទកុមារ ពីគម្ពីរបញ្ញាសជាតក ភាសាបាលី មកជាភាសាខ្មែរ ។ បណ្ឌិត អម្រឹតក្សត្រី បានបកប្រែហើយ តាក់តែងជាបែបបទកំណាព្យ ដោយមានចៅពញា សន្ធរ អក្ខរា ជាស្មេរ ជួយចំលង នៅថៃ្ងព្រហស្បតិ៍ ឆ្នាំមមែ ព.ស ២៤០២ ។ ខាងក្រោមនេះជាល្បះកំណាព្យដកស្រង់ចេញពីរឿង ទេវន្ទកុមារ វគ្គ ទេវន្ទកុមារ និង ចន្ទាកុមារី និង សេះធ្វើដំណើរ ក្នុងព្រៃ ។
កុមារវិសាល
កណ្តែងកណ្តាល
ទូរគមន៍អធ្វារ ទតអស់ព្រឹក្សព្រៃ
ឈើឈៃសាខា
ដុះដោយជួរជា
សង្កត់រៀងរាយ ។
កុមារវិសាល
កណ្តែងកណ្តាល
ទូរគមន៍អធ្វារ ទតអស់ព្រឹក្សព្រៃ
ឈើឈៃសាខា
ដុះដោយជួរជា
សង្កត់រៀងរាយ ។
ដកពរត្រឡាត់
ត្រឡក់កំចាត់
ត្រលៀកកំចាយ សម៉សម៉ូល
ពពូលពពាយ
ពពេលវល្លិ៍វាយ
ធ្នាធ្នង់ពង្រ ។
ត្រឡក់កំចាត់
ត្រលៀកកំចាយ សម៉សម៉ូល
ពពូលពពាយ
ពពេលវល្លិ៍វាយ
ធ្នាធ្នង់ពង្រ ។
សណ្តាសណ្តាន់
សណ្តែកលំពាន់
លំពោះលំព លំពូទ្រពូង
ទ្រមូងទ្រម
ទ្រមូចក្រូចក្រ
សម៉ូវតាត្រៅ ។
សណ្តែកលំពាន់
លំពោះលំព លំពូទ្រពូង
ទ្រមូងទ្រម
ទ្រមូចក្រូចក្រ
សម៉ូវតាត្រៅ ។
ដកពាយចារច័ន្ទន៍
សំរោងថថាន់
សម្រកស្រឡៅ សម្រងលៀបលោត
កែវកោដ្ឋអំពៅ
អំពិលបង្គៅ
បង្គាររៀងរាយ ។
សំរោងថថាន់
សម្រកស្រឡៅ សម្រងលៀបលោត
កែវកោដ្ឋអំពៅ
អំពិលបង្គៅ
បង្គាររៀងរាយ ។
ពោចប៉ែនមង្ឃុត
សាវម៉ាវពោនពុ-
ទ្រាត្រាចស្វាតស្វាយ គុយល្មុតស្ពឺស្ពង់
គ្រើលក្រុងឃ្លៃឃ្លាយ
ខ្លូតខ្លុងក្រូចក្រាយ
ព្រីងព្រុះសិរមាន់ ។
សាវម៉ាវពោនពុ-
ទ្រាត្រាចស្វាតស្វាយ គុយល្មុតស្ពឺស្ពង់
គ្រើលក្រុងឃ្លៃឃ្លាយ
ខ្លូតខ្លុងក្រូចក្រាយ
ព្រីងព្រុះសិរមាន់ ។
ដើមដុះជិតគ្នា
ទ្រង់ផលបុប្ផា
រយោងរយាន ព្រះរាជកុមារ
ថ្លៃថ្លាបេះបាន
សេពសោយប្រទាន
អនុជស្នេហ៍ស្និទ្ធ ។
ទ្រង់ផលបុប្ផា
រយោងរយាន ព្រះរាជកុមារ
ថ្លៃថ្លាបេះបាន
សេពសោយប្រទាន
អនុជស្នេហ៍ស្និទ្ធ ។
នៅព.ស ២៤០៦ ត្រូវនឹងគ.ស ១៨៦៣ ក្នុងពេលដែល ព្រះវររាជជននី កំពុងគង់ធ្វើកម្មដ្ឋាន លើភ្នំព្រះរាជទ្រព្យ ទ្រង់បានបញ្ជាម្តងទៀតឲ្យលោកឧកញ៉ាអម្រឹតក្សត្រី បកប្រែរឿង ព្រះសិង្ហនាថ ចេញពីគម្ពីរបញ្ញាសជាតក និងចងក្រងជាកំណាព្យដែរ ។
បន្ទាប់ពីព្រះអង្គឌួង សោយទីវង្គតទៅ នៅរវាងគ.ស ១៨៦៦ បណ្ឌិត ម៉ុក បានមកនៅភ្នំពេញបំរើហ្លួង នរោត្តម ជារាជកវីបណ្ឌិត ជំនិតនឹងព្រះអង្គ ។ ក្នុងអំឡុងពេលនេះ លោកបានតែងកំណាព្យខ្លីៗជាច្រើន សម្រាប់ ព្រះករុណា នរោត្តម ក្រសាល ។ លោក ហង់ ធុនហាក់ បានពណ៌នាថា ព្រះបាទសម្តេច ព្រះនរោត្តម សព្វព្រះរាជហប្ញទ័យចំពោះលោក ម៉ុក ណាស់ ហើយមានការរាប់អានលោកយ៉ាងស្និទ្ធទៀតផង ។ ទ្រង់មានព្រះរាជឱង្កាហៅលោកតែ “ ម៉ែងៗ ” ហើយរាជានុញ្ញាតិ ឲ្យលោកទូលតបថា “ក្រង៉ុកៗ” ។
បន្ទាប់ពីព្រះអង្គឌួង សោយទីវង្គតទៅ នៅរវាងគ.ស ១៨៦៦ បណ្ឌិត ម៉ុក បានមកនៅភ្នំពេញបំរើហ្លួង នរោត្តម ជារាជកវីបណ្ឌិត ជំនិតនឹងព្រះអង្គ ។ ក្នុងអំឡុងពេលនេះ លោកបានតែងកំណាព្យខ្លីៗជាច្រើន សម្រាប់ ព្រះករុណា នរោត្តម ក្រសាល ។ លោក ហង់ ធុនហាក់ បានពណ៌នាថា ព្រះបាទសម្តេច ព្រះនរោត្តម សព្វព្រះរាជហប្ញទ័យចំពោះលោក ម៉ុក ណាស់ ហើយមានការរាប់អានលោកយ៉ាងស្និទ្ធទៀតផង ។ ទ្រង់មានព្រះរាជឱង្កាហៅលោកតែ “ ម៉ែងៗ ” ហើយរាជានុញ្ញាតិ ឲ្យលោកទូលតបថា “ក្រង៉ុកៗ” ។
លោកឧកញ៉ាសន្ធរវោហា ម៉ុក ពូកែបំផុតខាងតែងកំណាព្យបានភ្លាមៗ ឥតទីមទាមមុខក្រោយ ដោយពុំចាំបាច់រកនឹក ឬភ្នកនឹកគិតទុកជាមុន គឺមានទំនងដូចជាគេនិយាយព្យាង្គរាយធម្មតា ហើយសមតាមបរិយាការណ៍ ទាំងចុងចួនទៀតសោតក៏ត្រឹមត្រូវជួនរណ្តំដូចស្នូរទឹករលក រកនឹងទាស់ទើសឃ្នើសចិត្តឥតបើមានឡើយ ។
រាល់ពេលព្រះករុណា នឹកចង់ក្រសាល តែងត្រាស់ឲ្យលោកតែងកំណាព្យគ្រាន់តែត្រាស់ប្រាប់អំពីអ្វីក៏លោក អាចតែងបានភ្លាម ។ គ្រាមួយនោះមេទ័ពជើងទឹកបារាំងបានយកចៀមពីរក្បាលទៅថ្វាយព្រះករុណា ។ ទ្រង់មានព្រះឱង្កាឲ្យលោក សន្ធរវោហា លើកជាកំណាព្យ ។ រំពេចនោះលោកលើកជាកំណាព្យថា ៖
រាល់ពេលព្រះករុណា នឹកចង់ក្រសាល តែងត្រាស់ឲ្យលោកតែងកំណាព្យគ្រាន់តែត្រាស់ប្រាប់អំពីអ្វីក៏លោក អាចតែងបានភ្លាម ។ គ្រាមួយនោះមេទ័ពជើងទឹកបារាំងបានយកចៀមពីរក្បាលទៅថ្វាយព្រះករុណា ។ ទ្រង់មានព្រះឱង្កាឲ្យលោក សន្ធរវោហា លើកជាកំណាព្យ ។ រំពេចនោះលោកលើកជាកំណាព្យថា ៖
សត្វចៀមទាំងពីរ ចុះស៊ីស្មៅ មួយសមួយខ្មៅ សម្បុរស្រស់
ខ្លួនតូចមុខស្រួច ក្រចកលាស់ របស់ អាម៉ឺរ៉ាល់ បង្គំថ្វាយ ។
នៅមានកំណាពច្រើនទៀតដូចជា៖
– ឆ្កែឆ្កួតបោលឆ្កឺត កន្ទុយឆ្កឹង ពាំឆ្អឹងមានឆ្កាង ទៅស៊ីឆ្កយ ។
– នែវើយអាចឹកឆាមួយកាក់ អាចឹកកន្ត្រាក់ បានសាច់ខ្វៃ
អារខ្វាច់ហាន់ខ្វាប់ សាប់ញាប់ដៃ ចិនលៃឲ្យឆាប់ ប្រញាប់ឆាន់ ។
មានដំណាលតៗគ្នាថា មានគ្រាមួយនោះលោក ឧកញ៉ាវាំង វរៈ វៀងជ័យ នាមដើម ព្រំ បានឃើញលោក សន្ធរវោហា ម៉ុក កំពុងអញ្ជើញដើរតាមផ្លូវក្បែរវាំង ក៏មានប្រស្នាទៅកាន់លោកជាកំណាព្យកាកគតិ ៖
– នែលោកសន្ធរ មុខដូចពានរ យួរមាន់ទៅណា ?
លោក សន្ធរវោហា បានឆ្លើយទៅវិញ ជាបទកាកគតិ បំពេញល្បះថា ៖
– ប្របាទជាម្ចាស់ តាមតែមេត្តា ខ្ញុំបាទយកវា ទៅលែងត្បូងវាំង ។
ខ្លួនតូចមុខស្រួច ក្រចកលាស់ របស់ អាម៉ឺរ៉ាល់ បង្គំថ្វាយ ។
នៅមានកំណាពច្រើនទៀតដូចជា៖
– ឆ្កែឆ្កួតបោលឆ្កឺត កន្ទុយឆ្កឹង ពាំឆ្អឹងមានឆ្កាង ទៅស៊ីឆ្កយ ។
– នែវើយអាចឹកឆាមួយកាក់ អាចឹកកន្ត្រាក់ បានសាច់ខ្វៃ
អារខ្វាច់ហាន់ខ្វាប់ សាប់ញាប់ដៃ ចិនលៃឲ្យឆាប់ ប្រញាប់ឆាន់ ។
មានដំណាលតៗគ្នាថា មានគ្រាមួយនោះលោក ឧកញ៉ាវាំង វរៈ វៀងជ័យ នាមដើម ព្រំ បានឃើញលោក សន្ធរវោហា ម៉ុក កំពុងអញ្ជើញដើរតាមផ្លូវក្បែរវាំង ក៏មានប្រស្នាទៅកាន់លោកជាកំណាព្យកាកគតិ ៖
– នែលោកសន្ធរ មុខដូចពានរ យួរមាន់ទៅណា ?
លោក សន្ធរវោហា បានឆ្លើយទៅវិញ ជាបទកាកគតិ បំពេញល្បះថា ៖
– ប្របាទជាម្ចាស់ តាមតែមេត្តា ខ្ញុំបាទយកវា ទៅលែងត្បូងវាំង ។
នៅរវាង គ.ស ១៨៩០-១៨៩៣ ព្រះបាទ នរោត្តម បានបញ្ជាឲ្យក្រុមរាជបណ្ឌិតរៀបចំចង ក្រងឡើងវិញនូវ រាជពង្សាវតាក្រុងកម្ពុជា ដោយមានព្រះមហសង្ឃរាជ និល ទៀង , ព្រះសុគន្ធ ប៉ាន និង លោក ឧកញ៉ា សន្ធរវោហា ម៉ុក ។
សៀវភៅ អក្សសិល្ប៍ខ្មែរសតវត្សទី១៩ របស់លោក ឃីង ហុកឌី បានអះអាងថា តាមរយៈកូនប្រុសទាំងពីររូបរបស់លោកគឺ ម៉ិល និង ត្រចាត់ ដែលត្រឡប់មកពីសិក្សានៅប្រទេសបារាំងវិញ លោកឧកញ៉ាសន្ធរវោហា បានទទួលចំណេះដឹង និងឥទ្ធិពលអក្សរសិល្ប៍បារាំង ជាហេតុនាំឲ្យលោកមានគំនិតសរសេររឿងល្បើក “រៃ និងស្រមោច” ជាដើម ។
សៀវភៅ អក្សសិល្ប៍ខ្មែរសតវត្សទី១៩ របស់លោក ឃីង ហុកឌី បានអះអាងថា តាមរយៈកូនប្រុសទាំងពីររូបរបស់លោកគឺ ម៉ិល និង ត្រចាត់ ដែលត្រឡប់មកពីសិក្សានៅប្រទេសបារាំងវិញ លោកឧកញ៉ាសន្ធរវោហា បានទទួលចំណេះដឹង និងឥទ្ធិពលអក្សរសិល្ប៍បារាំង ជាហេតុនាំឲ្យលោកមានគំនិតសរសេររឿងល្បើក “រៃ និងស្រមោច” ជាដើម ។
អ្នកស្រាវជ្រាវបារាំងខ្លះបានអះអាងថា លោកបានធ្វើកាលមរណៈនៅរវាងគ.ស ១៨៩៥ ។ ប៉ុន្តែអ្នកអង្គម្ចាស់ នរោត្តម ម៉ុងតាណា ជាចៅទួតបង្កើត បានអះអាងថា បណ្ឌិត សន្ឋរវោហា ម៉ុក បានធ្វើកាលមរណៈនៅរវាងឆ្នាំ ១៩០៨ ។ ការអះអាងនេះត្រូវគ្នានឹងឯកសាររបស់លោក ឃីង ហុកឌី គឺនៅក្នុងជន្មាយុ ៦១ ឆ្នាំ នាទីក្រុងភ្នំពេញ ។
លោក ឃីង ហុកឌី បានសន្និដ្ឋានថា លោក ឧកញ៉ាសន្ធរវោហា ម៉ុក ទំនងជាបានបន្សល់ទុកស្នាដៃជាច្រើន ប៉ុនែតាមការស្រាវជ្រាវ យើងដឹងច្បាស់តែសាស្ត្រា ទុំ ទាវ និង សាស្ត្រា ទេវន្ទ ប៉ុណ្ណោះ ។ ឯសាស្ត្រា វិមានច័ន្ទ និង សាស្ត្រា ទិព្វសង្វា ក៏ប្រហែលជាស្នាដៃរបស់លោកដែរ ។
លោក ឃីង ហុកឌី បានសន្និដ្ឋានថា លោក ឧកញ៉ាសន្ធរវោហា ម៉ុក ទំនងជាបានបន្សល់ទុកស្នាដៃជាច្រើន ប៉ុនែតាមការស្រាវជ្រាវ យើងដឹងច្បាស់តែសាស្ត្រា ទុំ ទាវ និង សាស្ត្រា ទេវន្ទ ប៉ុណ្ណោះ ។ ឯសាស្ត្រា វិមានច័ន្ទ និង សាស្ត្រា ទិព្វសង្វា ក៏ប្រហែលជាស្នាដៃរបស់លោកដែរ ។
កវីរូបនេះ ជាពុទ្ធសាសនិកមួយរូប ដែលនិយមទំនៀមទំលាប់ខ្មែរដ៏គួរឲ្យគោរព និងគួរចាត់ទុកជាកវីឯកមួយរូបរបស់ខ្មែរ ។ ប៉ុន្តែលោកជាមនុស្សមានទស្សនវិស័យវែងឆា្ងយ ទើបលោកបានបញ្ជូនកូនប្រុសរបស់លោកពីររូប (ម៉ិល និង ត្រចាត់) ទៅសិក្សានៅប្រទេសបារាំងមុនអ្នកឯទៀតៗ (លោក ឃីង ហុកឌី បានបន្ថែមថា នៅសម័យនោះ នៅមាននិស្សិតខ្មែរ ៣ រូបទៀត ដែលបានទៅសិក្សានៅប្រទេសបារាំង លុះក្រោយមកជាមនុស្សមានតួនាទី សំខាន់ក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ គឺ ១- ជួន = ឧកញ៉ាវាំង ជួន , ២- កេត = ឧកញ៉ា កេត , ៣- ប៉ុន = សម្តេច ប៉ុន ) ។ ហើយលោកក៏ជាអ្នកបានទំលុះទំលាយទំនៀមទំលាប់ខ្មែរ ដែលបំបិទសិទ្ធិកូនស្រី មិនឲ្យសិក្សាដោយលោកបានអនុញ្ញាតិឲ្យបុត្រីតែម្នាក់គត់របស់លោក (រំដេញ) សិក្សារហូតចេះអាន និងសរសេរបានតាមសេចក្តីត្រូវការ ។
លោក ឃីង ហុកឌី បានកត់សំគាល់ថា លោកឧកញ៉ាសន្ធរវោហា ម៉ុក ជាអ្នកបានផ្តើមបង្កើតវង់ភ្លេងខ្សែ ដែលសម័យនោះហៅថា ភ្លេងចិនមុនគេ ៕
លោក ឃីង ហុកឌី បានកត់សំគាល់ថា លោកឧកញ៉ាសន្ធរវោហា ម៉ុក ជាអ្នកបានផ្តើមបង្កើតវង់ភ្លេងខ្សែ ដែលសម័យនោះហៅថា ភ្លេងចិនមុនគេ ៕
0 comments:
Post a Comment